90 | DAWN, Gypsy Marpessa Dawn MENOR, dite Marpessa (1934-2008)

Volledige naam: Marpessa Dawn Menor
Ook bekend als: Gypsy Marpessa Dawn
Geboren: 3 januari 1934, Pittsburgh, Pennsylvania, Verenigde Staten
Overleden: 25 augustus 2008, Parijs, Frankrijk
Rustplaats: Cimetière du Père-Lachaise, Parijs

Marpessa Dawn was een Afro-Amerikaanse actrice en zangeres die uitgroeide tot een icoon van de Franse cinema in de jaren vijftig, vooral bekend door haar betoverende rol in de film Orfeu Negro (Black Orpheus, 1959). Haar leven is er één van oversteek, verbeelding, culturele bruggen en artistieke vrijheid.

Een droom overzee

Geboren als Marpessa Dawn Menor in Pittsburgh, groeide ze op in een Amerika dat verscheurd was door rassenscheiding. Al jong besloot ze haar geluk elders te zoeken. Ze vestigde zich in Frankrijk — een toevluchtsoord voor veel Afro-Amerikaanse kunstenaars in de naoorlogse periode. In Parijs bloeide haar talent op in cafés, theaters en op het scherm.

Orfeu Negro: een legende geboren

Haar grote doorbraak kwam in 1959 toen regisseur Marcel Camus haar castte als Eurydice in Orfeu Negro, een modern, Braziliaans-geïnspireerd hervertelling van de mythe van Orpheus en Eurydice, gesitueerd in de favela’s van Rio de Janeiro tijdens carnaval. De film won de Gouden Palm in Cannes én een Oscar voor Beste Buitenlandse Film. Marpessa’s betoverende verschijning, haar natuurlijke charme en mysterieuze schoonheid maakten haar op slag beroemd. Ze belichaamde een moderne muze: vrouwelijk, gevoelig, krachtig.

Ze was toen begin twintig, en samen met haar tegenspeler Breno Mello vormde ze een internationaal filmkoppel dat symbool stond voor vernieuwing, sensualiteit en culturele emancipatie.

Verlies in stilte

Ondanks het wereldwijde succes van Orfeu Negro bleef een internationale carrière voor Marpessa uit. Zoals zovelen van haar generatie, en zeker als vrouw van kleur, stuitte ze op de grenzen van typecasting en raciale verwachtingen. Ze werkte af en toe nog in Franse televisie- en filmproducties, speelde in toneelstukken en was actief in de artistieke gemeenschap van Parijs, maar het grote doek vergat haar langzaam.

Ze bleef in Frankrijk wonen, ver van de schijnwerpers, maar trouw aan haar kunstzinnige roeping. Ze werd gewaardeerd door wie haar kende als een intelligente, gevoelige en onafhankelijke vrouw.

Een teruggevonden licht

In de latere jaren groeide opnieuw de waardering voor haar rol in de filmgeschiedenis. Orfeu Negro kreeg cultstatus, en critici begonnen in te zien dat Marpessa Dawn’s bijdrage meer was dan slechts een mooie rol: zij vertegenwoordigde een zeldzaam moment van universele schoonheid en tragiek, verteld door een zwarte vrouw op een internationaal podium.

Tragisch genoeg overleed Marpessa in 2008, twee maanden na de dood van haar tegenspeler Breno Mello, waardoor hun levens nog één keer met elkaar verbonden leken, als in een mythe.

Ze ligt begraven op Père Lachaise, niet ver van de andere dichters, dromers, muzikanten en beeldmakers. Haar graf is bescheiden, maar haar herinnering straalt des te feller in de hoofden van cinefielen, dromers en mensen die geloofden in een andere wereld.

"Elle était Eurydice, mais elle était aussi la lumière."

Marpessa Dawn blijft een van die vergeten sterren die – eenmaal herontdekt – voor altijd blijven schitteren. Een gezicht, een stem, een moment in de filmgeschiedenis – maar ook een vrouw van vlees en bloed, die het aandurfde haar weg te kiezen tussen de continenten en zichzelf te zijn, ver weg van waar ze geboren was.